ALANLA
Karachay-Malkar milletni kuraliwunda Shimal Kavkazda "Koban
kultura'ni tashigan Eski Bolagarla bla 1 ömürlede Orta Asya'dan kelgen
Alan (As) la boladila.(S.B.).
Eski Roma tarihchi Ammiyan Martsellin'ni (6 ömür) jazganina
köre:"Istr ullu suw bolup Savromatlani jani bla ötedi.Savromatlani jerleri
Tanayis (Don) kamga derichi baradi.Ol kamni bashha janinda Alanlani ullu
jerleri bardi.Alanlani atlari tawlani atlarindan keledi.Alanlani homshulari
bolup katlarinda Kavkas tawlani özenlerinde Amazon'la jashaydila
(karachay-malkarlila blaga emegen dey edile.S.Baychorov.).Bari Alanla
uzun boyludula ,ariwla,sarishinlile,bek jiti karawchudula,ashariklari
et,süt,kumis,yurtalada jasharla,har zatlari bla da tam Hun'lanlaga
oshaydila,jangiz urush sawutlari bir kesek jengildi.Uwlada ,chabiwunda Azaw
tengizge, Kimmer Bosfor'ga bir janindan,Ermenistan bla Midya'ga bashha
janindan jetedile.Alanlani ata-babalari eski Massaget'ledile.."(S.Baychorov).
Tarihte Massagetle tüz Türkmen'leni atalaridila.Munga köre Alanla
alnindan beri da türk tilliydile.Bügünde Türkmenlede kesi ayri bolub
"Alan" dep bir kawum bardi.(I.Miziyev).
Bizans'la "Alanya" dep karachay-malkarni jerlerine ayta
edile.(I.Miziyev.)
Karachay-malkarlila bügünde birbirlerine Alan!Alanla! dep
söleshedile.Ömürleden beri bügün de keslerini bilib,unutmay keslerine
"Alan" dep turadila.Alaga dagida homshulari Malgarla(Mengrelle) –
Alan dep aytadila,bashha Karnogayla da Alan deyle, Abhazla –Asuh(As-
Alan),Sabir Tegeyle(Osetle)-Assiyag,Asson,As(As-Alan) Ebzele(Svanla)-
Sabir,As:-dep aytadila.
As ,Alanlani bir bashha atlaridi.(S.Baychorov).
1796jil Ya.Reynegs Alanlani türk tillidile dep Kavkasni özenlerinde
jashaganlarini üsünden jaza edi.(S.B.).
1798jil I.Pototskiy Shimal Kaflasta aylana Kobanni tawlarinda
Alanla jashaydila dep jaza edi.(S.B.).
17-18 ömürleni kartalarinda(haritalarinda) karachay-malkarni jerleri
"Alanya"dep jazila edi.(S.B. bla I.M.).
1833jil I.V.Shahovskiyni kartasinda karachayga "Alanet-
karachaylila" dep jazilgandi.(S.B.bla I.M.).
Alanlani kafkas-tatar tilni söleshedile dep 14ömürde arap tarihchi
Abulfeda jazagandi.Dagida ol :"arkishileni künbathanda tengiz jagada
Anjaz shahar bardi.Anjazni batisinda tengiz jagada alanlani shaharlari
bardi.Ol shaharda alanlsa jashaydila ,ala türktüle,alay a hristyan.Alanla
blayda köbtüle.Alanlani katinda "kas(k)jashaydi,dagida "abhazla" bla
"arkishi" .Ala barida ,abhazladan kalgan, türktüle."(S.B.)
Chinlileni jazganlarina köre 2ömür Isa(a.s).alga"Alanla
oguz'ladila,Alanya Mete'ni kralina kiredi,ala Hazar tengiz bla Aral tengiz
arasinda jashay edile."(S.B).
M.A.Habichev bla A.M.Bayramukov'nu aythanlarina köre
karachay-malkar tukumlani boshalganlari "-lani" ,alan degende
keledi.Ülgüge Habichlani –Habich-alani,Baychoralani-Baychora-
alani,Koban-alani.....
Karachay-malkarlilani burun keslerini runa jaziwlari bar edi.Bügün
karachay-malkarni jerlerinde arheolologla tabhan runala bla Filologiya
Ilimni Doktoru Soslan Baychorov küreshedi.Bu eski runa-jaziwlani üsünde
1404 jil Ioan Golonifontibus :"karachaylilani keslerini jaziwlari bardi"dep
jazgandi.
Alanlani bir tabilgan runa jaziwu "Ata Jurt Bölünüp Zil De Teyri
Chikarif Alan Jurtlaga Bagatar" dagida bashha "Ay Üynge
,Kün,Hosh,Kayitif,Katun...."
10 ömürde ibn Ruste Orta Kavkas'ta "tulas"(tawlu-as) bla
"lugar"(bulgar)'lani üsünden jazadi.
8 ömürde Bizans imparatoru Yustiyan, jashi Lev'ke köb achha
berib,Alanlani "abas'laga" karshi kobarirga iyedi.Ol zaman da bügüncha
Alanla bla Abhazlani chekleri Kavkas tawla bla bara edi.Lev alyda
Apsiliyadan Kafkas tawladan ötüb,Alanyani Arhizdagi Magas dep bash
shaharina keledi.Ani alayda alanlani hani Itas karshilaydi.
Karchani jirinda aytilgan Laba'da Zagzan Elde jashagan
karachaylila Itazni alanlarini tuwduklari boladila.(S.B.).
Mongol'la bla Timur'dan ,Alanya chachilip tonalgandan sora,Karcha
bla kalgan alanla jiyilip,Arhizdagi "Eski Jurt'tan" Baksan'da El-Jurt El
kurap ,alayga köchedile.(S.B.).
1396'chi jil Timur'nu askeri bla As'lani urushlarini üsünden Sherif-
Dina Yezdin'ni jazganina köre :"Timur ullu askerini Elburz tawga aylandirip
alayda jashagan as'lani hanlari Börüberdi bla Börükan'ni kalalarina zor bla
chigip ,barin ayamayin kiradi,annan sora "Balkan" jerde Pulad'ni kalasini
chachadi".Dagida kirgan kalalari-Tawas,Kula... Alay bla Alan milletni
barin, tawlada bir keseginden kalgan,kirip,tonap,jesir alip joyadi.(S.B.).
Alanlani bir bir hanlarini atlari :Saros(Sari-
as),Goar(Kuwar),Bazik,Buyurgur,
Kantak(Kantaw,Tawkan),Turkulel,ani kizi Burduhan,Soslan(sos –
tash,ulan)....Alanlarni ,eski tarihchi Jordan'ni jazganina köre, bir kawumu-
"Kerti Alan".(I.M.).
Timurdan sora alanlani kalgan kesegini
(karachaylila,Malkarlila,Dügerle) Karcha barin birleshtirib kral etedi.Bu
kralni ati Tawistan boladi .(Evl.Chelebi Seyahatnamesi.s.448). Halki da
kesine Tawlu Alan deydi.(Mahti Jurtubayev).
Alanlani tüzde bosh kalgan jerlerinde Koban Artindan kelgen
Kabartila dagida bashha adigla jerleshedile.(Kudashev)
Alay bla tawlula cheklerini, jangi kelip Krim Tatarlani jerlerinde
jashagan Kabartila bla begitedile.Kralni jürütken Töre sistemi boladi.Bu
Töre'ni bashchisi Oliy boladi,halk müsliman bolganindan sora Kadiy
boladi.Töre bolgan ich bla tish problemlege karay edi.Holamda bir Orta
Töre bar edi,alay a har elni de keseni andan gitche Töre'leri bar
edi.(Ismayil Miziyev.).
Blay bla bu enchi kral ,Ereseyge koshulgunchuga 1827-1829ga
,derichi baradi.
